Wybory na ważne funkcje publiczne. Doświadczenia i rekomendacje z badań i monitorowania
23 lutego 2024. W ostatnich tygodniach toczy się dyskusja o przejrzystości i otwartości naboru na ważne funkcje publiczne. Organizowane są wysłuchania. Przypominamy zatem nasze publikacje, raporty i badania dotyczące tej tematyki, które zawierają konkretne rekomendacje i propozycje uregulowań.
Eksperci INPRIS od 2006 r. uczestniczyli w monitoringu wyborów na różne funkcje publiczne, w tym wyborów na stanowiska m.in.: sędziów Trybunał Konstytucyjnego, Prokuratora Generalnego, Rzecznika Prawo Obywatelskich.
W związku z debatą nad nowym projektem ustawy warto jednak przypomnieć najważniejsze opracowania, rekomendacje, wnioski, kwestionariusze dotyczące monitoringu wyborów na ważne funkcje publiczne. Zachęcamy do korzystania.
W 2017 r. ukazał się raport Fundacji Batorego o monitoringu wyborów na wysokie stanowiska publiczne „Pod lupą obywateli. Standardy, regulacje i praktyka wyborów na wysokie stanowiska publiczne”. Autorzy: Łukasz Bojarski i Grzegorz Wiaderek (INPRIS) zawarli w nim przegląd dotychczasowych doświadczeń w monitoringu wyborów na ważne funkcje publiczne oraz sformułowali szereg wniosków i rekomendacji dotyczących zmian prawa i praktyki.
„Procedury nominacji na wybrane stanowiska publiczne – przejrzystość, standardy, rekomendacje” (Grzegorz Wiaderek (red.), Natalia Mileszyk, Dawid Sześciło, Tomasz Zalasiński) to publikacja, która ukazała się w 2016 r. W publikacji autorzy analizują prawo i praktykę dotyczące wyborów m.in. sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Sędziego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Autor rozdziału dotyczącego Trybunału Konstytucyjnego (dr Tomasz Zalasiński) miał bardzo trudne, bo w przeciągu kilkunastu poprzedzających miesięcy w 2015 r. dokonywały się kolejne zmiany w przepisach o wyborze sędziów TK. Sytuację dodatkowo komplikowały orzeczenia samego Trybunału dotyczące konstytucyjności przepisów o wyborze sędziów TK. Autor szczegółowo opisał procedury wyborcze i kryteria dla kandydatów zawarte w kolejnych nowelizacjach oraz konsekwencje kolejnych orzeczeń TK. Sformułował też ocenę kolejnych regulacji pod kątem przejrzystości wyborów oraz zapewnienia mechanizmów wyłaniania najlepszych możliwych kandydatów.
W 2016 r. ukazał się również raport z monitoringu „Wybory pod społeczną kontrolą. Wybory sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Rzecznika Praw Obywatelskich Prokuratora Generalnego” autorstwa Łukasza Bojarskiego, Katarzyna Furman, Krzysztofa Riedla. Publikacja zawiera szczegółowy opis przeprowadzonych monitoringów (śledzenie oficjalnych procedur oraz własne analizy i działania organizacji), w tym obszerną dokumentację badawczą. Po raz kolejny też sformułowano konkretne rekomendacje i propozycje systemowe w tym dotyczące zmian legislacyjnych.
W 2012 r. opublikowany został obszerny raport „Wybory sędziów do Trybunału Konstytucyjnego” autorstwa Łukasza Bojarskiego. Raport zawiera analizę prawa i praktyki wyborów sędziów do Trybunału Konstytucyjnego oraz doświadczenia i wnioski z obywatelskiego monitoringu wyboru sędziów do Trybunał realizowanego przez koalicję organizacji pozarządowych. Wśród najważniejszych zawartych tam rekomendacji wskazać trzeba:
- dokładne planowanie i przestrzeganie kalendarza wyborów sędziów zapewniającego odpowiedni czas i warunki na poznanie i debatę publiczną dotyczącą kandydatów,
- zbieranie informacji o kandydatach i ocena ich kwalifikacji - ustawodawca powinien zaplanować proces i dokumentowanie wyborów tak, aby umożliwić dokładne, a nie powierzchowne, poznanie kandydatów przed głosowaniem, zwiększenie udział niepolitycznych gremiów w wyborze sędziów TK, poprzez odpowiednie zmiany prawa, ale także poprzez zmianę praktyki organów sejmowych.